"Kiedy przywódcy dają negatywny przykład, profesjonaliści tym bardziej muszą być sprawiedliwi. Trudno złamać państwo prawa bez wysługiwania się prawnikami; trudno doprowadzać do pokazowych procesów bez wysługiwania się sędziami" (Timothy David Snyder, Dwadzieścia przykazań wolnych ludzi).
Postępowanie karne wobec tego konkretnego podejrzanego zostało prawomocnie umorzone przez sąd. Powodem umorzenia było ustalenie, że w chwili czynu miał zniesiona zdolność do rozpoznania jego znaczenia i pokierowania swoim postępowaniem.
Człowiek niepoczytalny nie popełnia przestępstwa. Ten, kto nie popełnił przestępstwa, nie powinien być tymczasowo aresztowany. Wynika to z przepisów kodeksu postępowania karnego ale też oczywistych wymagań przyzwoitości i zdrowego rozsądku. Świat nie jest jednak idealny. Takie sytuacje się zdarzają. Prawo przewiduje wówczas odpowiedzialność odszkodowawczą państwa z powodu niewątpliwie niesłusznego aresztowania.
Niewątpliwie niesłusznym jest aresztowanie powodujące dolegliwość, której człowiek nie powinien doznać wobec okoliczności sprawy, w szczególności wobec treści jej prawomocnego rozstrzygnięcia. W wypadku umorzenia postępowania wynikającego z ustalenia, że sprawca czynu był niepoczytalny, tymczasowe aresztowanie jest niewątpliwie niesłuszne. Konsekwencje umorzenia postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy są w tym wypadku identyczne, jak konsekwencje uniewinnienia.
Te w istocie oczywiste stwierdzenia dają podstawę do sformułowania pytania, na które odpowiedź - jak się okazało na kanwie jednej ze spraw rozpatrywanych w Izbie Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego - oczywista już nie jest.
Czy uchylenie przez sędziego w toku postępowania przygotowawczego postanowienia o tymczasowym aresztowaniu, które to aresztowanie ocenione być musi ex post jako niewątpliwie niesłuszne, może jednocześnie stanowić, także ocenianą przecież ex post, oczywistą i rażącą obrazę prawa skutkującą odpowiedzialnością dyscyplinarną tego sędziego? Czy uchylenie stanu bezprawia może być bezprawne?
O AUTORZE
Radosław Baszuk. Adwokat, obrońca w procesach karnych.