"Kiedy przywódcy dają negatywny przykład, profesjonaliści tym bardziej muszą być sprawiedliwi. Trudno złamać państwo prawa bez wysługiwania się prawnikami; trudno doprowadzać do pokazowych procesów bez wysługiwania się sędziami" (Timothy David Snyder, Dwadzieścia przykazań wolnych ludzi).
Ta historia ma swój początek w marcu 2022r. Zatrzymanie. Zarzuty „zorganizowania innym osobom przekroczenia wbrew przepisom ustawy granicy Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Republiki Białoruskiej” (art. 264 §3 kodeksu karnego, przewidujący karę pozbawienia wolności do ośmiu lat). Wnioski Prokuratury o trzymiesięczne areszty dla zatrzymanych. Sądy obu instancji nie znalazły w materiale przedstawionym przez Prokuraturę żadnych dowodów na popełnienie zarzuconych przestępstw. Wnioski nie zostały uwzględnione.
Kwiecień 2024r. Po dwóch latach śledztwa Prokuratura Rejonowa w Hajnówce* składa do Sądu Rejonowego** akt oskarżenia. Zarzuty zmieniono. Teraz sprowadzają się do tego, że jedna z oskarżonych od 20 do 22 marca 2022r. dziesięciu ludziom „dostarczała pożywienie oraz ubrania podczas ich pobytu w lesie, instruowała na okoliczność zatrzymania przez polskie organy ścigania, a nadto udzieliła schronienia i odpoczynku”, zaś pozostałe cztery oskarżone osoby dwoma samochodami 22 marca 2022r. sześciu z tych ludzi „przewoziły w głąb kraju”. Prokuratura uważa, że to przestępstwo z art. 264a §1 kodeksu karnego („kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, umożliwia lub ułatwia innej osobie pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wbrew przepisom, podlega karze pozbawienia wolności od trzech miesięcy do lat pięciu”).
O czym nie dowiemy się z lektury aktu oskarżenia? Ludzie, o których mowa w zarzutach to iracka rodzina - rodzice z siedmiorgiem dzieci i dwudziestopięcioletni Egipcjanin. „Przewożenie w głąb kraju” to przejechanie około trzynastu kilometrów z miejscowości X do miejscowości Y. Istotnie, z położonego nad samą granicą X jechać można już tylko „w głąb kraju”. Innej drogi nie ma.
Art. 264a §1 kodeksu karnego w polskim porządku prawnym obowiązuje od maja 2004r. Jego wprowadzenie było skutkiem realizacji decyzji ramowej 2002/946/WSiSW Rady Unii Europejskiej dnia 28 listopada 2002r.*** oraz dyrektywy Rady 2002/90/WE z dnia 28 listopada 2002r.****
Decyzja ramowa z 28 listopada 2002r. stwierdza jednak, że stosuje się ją „bez uszczerbku dla ochrony zapewnianej uchodźcom i osobom ubiegającym się o azyl zgodnie z międzynarodowym prawem dotyczącym uchodźców lub innymi międzynarodowymi instrumentami związanymi z prawami człowieka”. Dyrektywa z 28 listopada 2002r. przewiduje natomiast, że państwo członkowskie może zdecydować o nienakładaniu sankcji „gdy celem zachowania jest zapewnienie pomocy humanitarnej wobec osoby, której to dotyczy”.
W art. 264a §1 kodeksu karnego przewidziano wymóg działania sprawcy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej. Generalizując, korzyść taka w rozumieniu kodeksu karnego to korzyść zarówno dla siebie, jak i dla kogoś innego. Zdaniem Prokuratury, osoby oskarżone w tej sprawie działały w celu osiągnięcia korzyści osobistej nie dla siebie, ale dla ludzi, którym udzieliły pomocy. Najprawdopodobniej - lektura aktu oskarżenia nie podpowiada jakiegokolwiek innego rozwiązania - korzyścią tą było właśnie ułatwienie pobytu na terytorium Polski.
Wykładnia normy zawartej w art. 264a §1 prowadzi jednak do wniosku, że zakresem penalizacji nie jest objęte działanie sprawcy w celu osiągnięcia korzyści osobistej (lub majątkowej) przez osobę, która jednocześnie jest „beneficjentem” umożliwienia lub ułatwienia jej pobytu. Już samo umożliwienie lub ułatwienie pobytu zawsze, samo w sobie, będzie korzyścią dla tej osoby. Twierdzenie, jakoby pomaganie w pobycie cudzoziemcowi nosiło cechy kierowania się przez sprawcę chęcią uzyskania korzyści osobistej dla kogo innego, jeśli tym kimś innym byłby sam cudzoziemiec – jest logicznie wadliwe. Nie można wskazać wówczas stanów faktycznych, w których umożliwianie lub ułatwienie pobytu byłoby bezkarne. Ograniczenie strony podmiotowej przestępstwa do zamiaru bezpośredniego zabarwionego celem działania świadczy o tym, że nie taka była intencja prawodawcy.*****
Wreszcie, trzeba pamiętać, że zakres korzyści majątkowej lub osobistej jako pojęcia kodeksowego jest ograniczony do korzyści niegodziwych. Zarówno nauka prawa karnego, jak i judykatura są w zasadzie zgodne, że używany w ustawie karnej zwrot "korzyść" należy rozumieć węziej, aniżeli by to wynikało z reguł znaczeniowych języka polskiego. Ta różnica zakresowa jest przedstawiana za pomocą różnych określeń. Najpełniej różnicę tą wyrażają określenia "niegodziwa", "nienależna", a także "bezprawna".******
Maj 2024r. Sąd Rejonowy w Hajnówce będzie musiał rozstrzygnąć, czy dostarczenie pożywienia oraz ubrania podczas pobytu w lesie, instruowanie na okoliczność zatrzymania przez polskie organy ścigania, udzielenie schronienia i odpoczynku oraz przewożenie rodziców z siedmiorgiem dzieci zagrożonych głodem, zimnem i wypchnięciem za graniczny mur - godzi przestępczo w porządek prawny Rzeczypospolitej Polskiej.
Będzie musiał, bo taką ma pracę. Będzie musiał także dlatego, że to pytanie ważne i niestety wciąż aktualne. „Nie da się „humanitarnie", jak mówi obecna władza, wypchnąć ludzi na Białoruś, bo są tam torturowani. I nie da się też „humanitarnie" zmusić ludzi, żeby zechcieli się przepchnąć przez druty(...) wyrzekamy się wartości, takich jak prawa człowieka, w imię zachowania naszego komfortu, ale grozi nam, że na koniec nie będziemy mieć ani tych wartości, ani komfortu”.*******
Marzec 2022 - maj 2024. Wiele w tym czasie się zmieniło. Nie wszystko.
* Prokuratura Rejonowa w Hajnówce, sygn. akt 4005-0.Ds.256.2022.
** Sąd Rejonowy w Bielsku Podlaskim, VII Zamiejscowy Wydział Karny w Hajnówce, sygn. akt VII K 120/24.
*** Decyzja ramowa 2002/946/WSiSW Rady Unii Europejskiej dnia 28 listopada 2002r. w sprawie wzmocnienia systemu karnego w celu zapobiegania ułatwianiu nielegalnego wjazdu, tranzytu i pobytu (Dz. Urz. UE L 328 z 05.12.2002, s. 1).
**** Dyrektywa Rady 2002/90/WE z dnia 28 listopada 2002r. definiującej ułatwianie nielegalnego wjazdu, tranzytu i pobytu (Dz. Urz. UE L 328 z 05.12.2002, s. 17).
***** Aneta Michalska–Warias, Przestępstwo ułatwiania nielegalnego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 264a K.K.) – wybrane problemy wykładni [w:] Teka Kom. Praw. – OL PAN, t. XI, 2018, nr 1, 237–249, str. 245; Radosław Krajewski, Przestępstwo umożliwienia lub ułatwienia nielegalnego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, Studia z zakresu prawa, administracji i zarządzania UKW, t. 2, 2012, s. 50; Andrzej Marek [w:] Kodeks karny. Komentarz, wyd. V, Warszawa 2010, art. 264(a).
****** Jarosław Majewski [w:] Kodeks karny. Część ogólna. Tom I. Część II. Komentarz do art. 53-116, wyd. V, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2016, art. 115 i przywołane tam orzecznictwo).
******* Agnieszka Holland: Jesteśmy świadkami zalegalizowania okrutnego burdelu. I stoi za tym nowa władza, 10 maja 2024r.,
O AUTORZE
Radosław Baszuk. Adwokat, obrońca w procesach karnych.