"Kiedy przywódcy dają negatywny przykład, profesjonaliści tym bardziej muszą być sprawiedliwi. Trudno złamać państwo prawa bez wysługiwania się prawnikami; trudno doprowadzać do pokazowych procesów bez wysługiwania się sędziami" (Timothy David Snyder, Dwadzieścia przykazań wolnych ludzi).
Czy udział w zgromadzeniu w stanie epidemii jest wykroczeniem? Zdaniem Policji tak, jeśli nie jest to zgromadzenie zarejestrowane lub cykliczne, którego liczba uczestników nie przekracza stu pięćdziesięciu. Podstawą odpowiedzialności ma być w tym wypadku art. 54 kodeksu wykroczeń.
Przepis ten przewiduje odpowiedzialność za wykraczanie przeciwko wydanym z upoważnienia ustawy przepisom porządkowym o zachowaniu w miejscach publicznych. Jako nieliczny dotyczący wykroczeń, poddany został kilkanaście lat temu kontroli Trybunału Konstytucyjnego (1). Trybunał przyjął, że konstytucyjna zasada wyłączności ustawy w sferze praw człowieka nie wyklucza przekazywania pewnych spraw związanych z ich urzeczywistnianiem do unormowania w drodze rozporządzeń. Podkreślił jednak, że rozporządzenie wydawane jest na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie ustawowe powinno zatem określać nie tylko organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania, ale także wytyczne dotyczące samej treści aktu. To ustawa w sposób wyczerpujący regulować ma wszystkie sprawy o istotnym znaczeniu dla wolności i praw obywatela. Do unormowania w drodze rozporządzenia mogą zostać przekazane tylko takie sprawy, które nie mają istotnego znaczenia dla ich realizacji. Trybunał podkreślił szczególne znaczenie zasady wyłączności ustawy w sferze prawa represyjnego, którego celem jest poddanie obywatela jakiejkolwiek formie ukarania czy sankcji. Przypomniał, że podstawowe elementy zarówno czynu jak i kary muszą być określone w samej ustawie, a nie pozostawione do unormowania w akcie wykonawczym. Oznacza to, że sama ustawa musi w sposób kompletny, precyzyjny i jednoznaczny definiować wszystkie znamiona czynu zagrożonego karą. Rola aktu podustawowego może polegać w tym przypadku tylko na dookreśleniu pewnych elementów czynu, który zabroniony został przez ustawodawcę. Wreszcie, znamiona czynu zabronionego muszą zostać określone w ustawie w sposób odpowiadający minimalnym wymogom precyzji, tak aby adresat normy prawnej mógł zorientować się na podstawie samej ustawy co do zasadniczej treści zakazu. Blankietowe przepisy karne nie określają w sposób wyczerpujący znamion czynu zabronionego, odsyłając do przepisów zamieszczonych w innym akcie normatywnym. Tak jest w przypadku art. 54 kodeksu wykroczeń, który odsyła do przepisów, "wydanych na podstawie ustawy". Trybunał uznał za konieczne, by stosując ten przepis, sądy badały zawsze, czy organ stanowiący przepisy porządkowe działał na podstawie ustawy i w granicach ustawowego upoważnienia. Wymierzenie kary na jego podstawie jest możliwe tylko wtedy, gdy naruszone przepisy porządkowe nie wykraczają poza granice upoważnienia ustawowego. Sądy mają również prawo i obowiązek badać, czy przepisy porządkowe, do których odsyła analizowany przepis, są zgodne z Konstytucją, a w szczególności, czy zostały ustanowione zgodnie z konstytucyjnymi zasadami stanowienia innych niż ustawy aktów prawnych.
Rzecz w tym, że Konstytucja, gwarantując wolność zgromadzeń, w sposób kategoryczny rozgranicza dwie odmienne jej formy, mianowicie wolność organizowania zgromadzeń oraz wolność uczestniczenia w nich (2). Analogicznie kwestia wolności zgromadzeń regulowana jest w przepisach Prawa o zgromadzeniach (3).
Wyraźne rozróżnienie pomiędzy organizowaniem zgromadzeń i uczestniczeniem w nich wynika także z kodeksu wykroczeń, który przewiduje odrębne wykroczenia, których dopuścić się może organizator lub przewodniczący zgromadzenia (4), wykroczenia, których dopuścić może się jego uczestnik (5), lub każdy, kto w związku ze zgromadzeniem dopuszcza się wykroczenia (6).
Rozporządzenia Rady Ministrów z 29 maja 2020r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (7) wydane zostało na podstawie przepisów ustawy z 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (8). Delegacja ustawowa upoważniająca rząd do ustanowienia zakazu „organizowania widowisk i innych zgromadzeń ludności” (ale nie uczestniczenia w nich) nakazuje jednocześnie, by decyzja o ustanowieniu zakazu organizowania zgromadzeń uwzględniała „drogi szerzenia się zakażeń i chorób zakaźnych oraz sytuację epidemiczną”.
Rozporządzenie zakazuje organizowania zgromadzeń, z wyłączeniem tych podlegających zgłoszeniu z trybie zwykłym lub uproszczonym oraz zgromadzeń cyklicznych, których liczba uczestników nie jest większa niż sto pięćdziesiąt osób (9). Uczestnicy takiego niezakazanego zgromadzenia obowiązani są do zachowania odległości co najmniej dwóch metrów między sobą oraz do zakrywania ust i nosa (10). Rozporządzenie nie nakłada zatem zakazu uczestniczenia w zgromadzeniach, a jedynie nakłada na uczestników zgromadzeń, których organizowanie nie jest zakazane, określone obowiązki zachowania dystansu.
Co istotne, to samo Rozporządzenie zezwala na organizowanie innych niż zgromadzenia imprez, spotkań i zebrań niezależnie od ich rodzaju, o ile liczba ich uczestników nie przekracza stu pięćdziesięciu, przy czym obowiązek zachowania dystansu społecznego nie jest w tym wypadku wymagany (11). Dlaczego zatem zgromadzenie spontaniczne (takie, które odbywa się w związku z zaistniałym nagłym i niemożliwym do wcześniejszego przewidzenia wydarzeniem związanym ze sferą publiczną, którego odbycie w innym terminie byłoby niecelowe lub mało istotne z punktu widzenia debaty publicznej) miałyby być zakazane?
Z żadnego z przepisów nie wynika wprost, ani też nie może być wywiedziony w drodze stosowanych metod wykładni prawa, obwarowany sankcją karną zakaz uczestniczenia w zgromadzeniach, niezależnie od tego, czy są to zgromadzenia rejestrowane, cykliczne czy spontaniczne.
W wypadku tych ostatnich, z przepisów Rozporządzenia nie sposób także wywodzić zakazu ich organizowania. Prawo o zgromadzeniach, do którego Rozporządzenie w tym wypadku się odwołuje, nie zna instytucji organizatora zgromadzenia spontanicznego. Zakaz taki stanowiłby jednak przede wszystkim nieuprawnione ustawowym celem regulacji różnicowanie możliwości korzystania z praw i wolności obywatelskich wyłącznie z powodu takiej a nie innej formuły prawnej zgromadzenia.
Jak na razie, uczestniczenie w zgromadzeniu wykroczeniem nie jest.
Przynajmniej do czasu, kiedy wiarygodne badania naukowe nie wykażą, że uczestniczenie w zgromadzeniu spontanicznym wpływa na drogi szerzenia się zakażeń i oraz sytuację epidemiologiczną bardziej destrukcyjnie niż zgromadzenia rejestrowane lub cykliczne, o przyjęciach ślubnych, konsolacjach lub przyjęciach komunijnych nie wspominając. Odrębnych, choć koniecznych, z uwagi na zróżnicowanie aktywności policji w tej kwestii, badań wymaga uprawdopodobnienie tezy, że zgromadzenia demonstrujące aplauz wobec rządzących są co najmniej zdrowotnie obojętne, jeśli nie zalecane, a te wobec władzy krytyczne szerzą zarazę.
_________
(2) art. 57 Konstytucji: „Każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określać ustawa”.
(3) ustawa Prawo o zgromadzeniach z 24 lipca 2015r.: art. 1 „Ustawa reguluje zasady i tryb organizowania, odbywania oraz rozwiązywania zgromadzeń”; art. 4 ust.1 „Prawo organizowania zgromadzeń nie przysługuje osobom nieposiadającym pełnej zdolności do czynności prawnych”; ust. 2 „W zgromadzeniach nie mogą uczestniczyć osoby posiadające przy sobie broń, materiały wybuchowe, wyroby pirotechniczne lub inne niebezpieczne materiały lub narzędzia”.
(9) §15 pkt. 1: „Zakazuje się organizowania zgromadzeń w rozumieniu art. 3ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. - Prawo o zgromadzeniach (Dz. U. z 2019 r. poz. 631), z wyłączeniem zgromadzeń organizowanych na podstawie zawiadomienia, o którym mowa w art. 7 ust. 1, art. 22 ust. 1 albo decyzji, o której mowa w art. 26b ust. 1 tej ustawy, przy czym maksymalna liczba uczestników nie może być większa niż 150 osób.”
(10) §15 pkt. 2: „Uczestnicy zgromadzenia, o którym mowa w ust. 1, obowiązani są do zachowania odległości co najmniej 2 m między sobą oraz do zakrywania ust i nosa, zgodnie z przepisami § 18 ust. 1.”
(11) §15 pkt. 9: „Do odwołania zakazuje się organizowania innych niż określone w ust. 1 imprez, spotkań i zebrań niezależnie od ich rodzaju, z wyłączeniem spotkań do 150 osób. Przyjęcia ślubne, konsolacje lub przyjęcia komunijne, a także inne przyjęcia okolicznościowe mogą być organizowane - od dnia 6 czerwca 2020 r.; obowiązku, o którym mowa w § 18 ust. 1, nie stosuje się.”).
O AUTORZE
Radosław Baszuk. Adwokat, obrońca w procesach karnych.